Sed û sê sal û peymana Sîver
Sed û sê sal û peymana Sîver
Emer îsmayîl
Berî sed û sê salan peymanek nav netewî û dîrokî ya ku serxwebûna Kurdistanê di naveroka wêde dîyar bu di xalên 64,63,62, bi navê Peymana (Sîver)bajareke Fransî hat morkirin Di 10 Tebax 1920 de, di navbera îngilîz û Firansa û îtalya û yapan Beljîka, Yewnanistan, Romanya, Polonya, Çîkoslovakîya, Yûgoslafîya û hin welatên bi ser va ji aliyekî ve, û Emperatorîya Osmanî ji aliyekî ve. Ji aliyekî din ve. Û têda Pirsgirêka Kurd di Peymana Sîver de cihekî girîng girt. Beşa Sêyemîn ya peymanê ji bo çareserkirina pirsgirêka Kurd hatibû veqetandin, û ev beş sernavê Kurdistan girtibû û ew ji bendên 64, 63, 62 pêk dihat ku armanca wan avakirina dewleteke serbixwe ya Kurdî bû. Li Tirkiyeyê, Kurdên Kurdistana îraqê (Wîlayeta Mûsilê) eger bixwaze dikare tevlî wê bibe.Di peymanê de di dema gotûbêjkirina pirsa Ermenîyan û pirsa kêmnetewên li hundirê Tirkiyê de jî carekê zêdetir li ser pirsgirêka Kurd disekinî. Weke beşa çaremîn, ku armanca wê parastina kêmnetewan e.
Di beşa şeşemîn a bi sernavê Ermenîstan û beşa heftemîn ya bi sernavê Sûriye Mezopotamya de tiştên ku bi Kurdan re têkildar in wiha hatin rêzkirin:
Bend 62: Komîteyek ku ji sê endaman pêk tê ji hêla hukûmetên Brîtanya, Firansa û îtalya yên li Stenbolê hatine biryardan, di nav şeş mehan de ji roja cîbicîkirina vê peymanê, pêşnumayek xweseriya herêmî ji bo deverên ku tê de amade dike. Kurd piraniyê xekkê deverê pêk tînin û li rojhilatê Firatê û li başûrê Firatê ne. Sînorê başûrê Ermenîstanê, wekî ku li vir hatî destnîşan kirin û li bakurê sînorê Tirkiyê bi Sûriye û Mezopotamyayê re li gorî danasîna li 3,2,11 ya Benda 27 ya Enstîtûyan û di derbarê cûdahiya nerînê de li ser mijarek, Cûdahî ji hêla endamên komîteyê ve ji hukûmetên wan re tê pêşkêş kirin, û divê ev pilan garantiyên tevahî ji bo parastina Aşûrî-Keldanî û hindikahiyên din ên li van deveran. Cihên ku guheztinên ku divê bêne kirin, gava dema ku pîwestî hebe, di sînorên Tirkiyê de li her deverê ku ew bi sînorên îranê re rû bi rû dimînin bêne lêkolîn kirin, û li gorî biryarên vê peymanê.
Bend 63: Hukumeta Tirkiyê ji nuha û pê de biryar dide ku biryarên her du komîteyên ku di xala 62 -an de hatine gengeşe kirin nas bike û di nav sê mehan de ji roja agahdarkirina wan bicîh bîne.
Bend 64: Ger Kurdên ku li herêmên ku di Benda 62 -an de hatine gengeşe kirin di nav salekê de ji ketina meriyetê ya vê peymanê serî li Konseya komeleya Miletan bidin, ev nîşan dide ku piranîya rûniştevanên van deveran serxwebûn ji Tirkiyê dixwazin. - Bi dayîna wê ji wan re, Tirkiye ji nuha û pê de soz dide ku wê ferman bicîh bîne, dev ji hemî maf û nîqaşên xwe yên qanûnî di van waran de berde, û hûrguliyên vê berdanê dibin mijara peymanek taybetî di navbera welatên sereke yên hevalbend û Tirkiyê de. Di wê de, welatên sereke yên hevalbend wê tu astengiyan li pêşiya hatina dilxwazî ya Kurdên ku li wê beşa Kurdistanê dijîn, ku heta nuha hîn jî di nav Wîlayeta Mûsilê de ye, ji vê dewleta kurdî ya serbixwe re nehêlin. mafên Kurdan heta serxwebûnê misoger bike, hemî nîşan diyar kirin Ku hevalbend di pêkanîna şertên peymanê de ne tekezûn , ji ber ku ew ji hêla hemî welatên îmzekar ve ji bilî îtalya, di encama guheztina balansê de nehatiye pejirandin. hêz û xurtkirina pozîsyona Kemalîstên li Enqerê ku hukûmeta Ferîd Paşa, ya ku Peymana Sîver mor kiriye û ji derve nas nakin. Bi xêra damezrandina pêwendiyên nêzîk bi Yekîtiya Sovyetê re û girêdana Peymana Moskowê Peymana Biratî û Dostiyê bi Federasyona Rûsyayê re di 3/16/1921 -an de, ku tê de hevkariya hevbeş a di navbera her du welatan de, peydakirina aborî û leşkerî piştgiriya ji bo Tirkiyeyê, ji bilî diyarkirina sînorên di navbera her du welatan de û parvekirina hin erdan. bû sedema guherîna helwesta welatên rojavayî li hember Tirkiyeyê.
Di derbarê gelê Kurdistanê de, peymana Sîverê hêviyên avakirina dewletek serbixwe ya kurdî zêde kir, û dema ku ji wan re hat piştrast kirin ku hukûmeta Kemal Ataturk vê peymanê nas nake, û nahêle ku tu mafê kurdan bide wan ( tewra xweser jî), serokên kurd ji bo bicihanîna vê yekê tevgeriyan. Khaled Beg Jabri, bi hevkariya Abdel Qader Al Nahri, Abdel Rehman Hakarî û Youssef Zia, çalakiyek berfireh meşand û ji bo bicîhanîna bendên Peymana Sîverê li ser erdê xebitî.
Civaka Vejîna Kurdistanê çend bîranîn ji komeleya Miletan re şandin ji bo cîbicîkirina tiştên ku di Peymana Sîverê de hatine gotin, lê mixabin ew li gorî berjewendiyên navneteweyî, bi peymanek nû ya gunehkar ya bi navê (Peymana Lozanê) hat teqandin.lê mileltê kurd berdewan doza serxwebûna Kurdistanê di ke ta nuha.